„Kropla drąży kamień”, „cicha woda brzegi rwie” – przysłowia te wskazują na sposób, w jaki działa woda – cierpliwie, wytrwale i długoterminowo. Działając w ten sposób, powoli i systematycznie zmienia teren, przez który przepływa. Dzięki temu wpływowi powstają jaskinie, wąwozy i doliny rzeczne.
Zjawiska krasowe
Niektóre skały, z których zbudowana jest skorupa ziemska, są podatne na chemiczne działanie wody. Do takich skał należą między innymi wapienie. Woda przenikając przez znajdujące się w ich obrębie szczeliny, rozpuszcza je i wypłukując rozpuszczone minerały, przyczynia się do powstawania coraz większych szczelin, komór, a konsekwencji jaskiń i podziemnych korytarzy. Jaskinie łącza się ze sobą, tworząc nierzadko wielokilometrowe skomplikowane systemy. Niektóre z jaskiń mają swoje ujścia na powierzchni ziemi, ale wiele z nich pozostaje całkowicie ukryte. Zdarza się potok płynący na powierzchni wypłukuje przejście do znajdującej się pod powierzchnią ziemi komory i nagle znika. Takie miejsce nazywamy „ponorem”. Potok może też nagle wypłynąć w innym miejscu na powierzchnię i taki wypływ nazywamy „wywierzyskiem”, które różni się od zwykłego źródła tym, że prowadzi znaczne ilości wody. Woda rzeźbi również powierzchnię skał, tworząc rozmaite wzory. W zależności od kierunku spływu i składu chemicznego skał tworzą się niecki, zagłębienia, dziurki lub bardzo charakterystyczne podłużne „rowki krasowe”. W Polsce najbardziej znanym rejonem występowania zjawisk krasowych jest Jura Krakowsko-Częstochowska i Tatry.
Wąwozy i przełomy
Długotrwałe działanie większych cieków wodnych, takich jak potoki i rzeki, w terenie o zróżnicowanej budowie geologicznej z nagromadzeniem skał o różnym składzie, twardości i odporności na działanie wody, prowadzi do powstawania wąwozów. W takich przypadkach działa najczęściej mechaniczna siła wody – miękki materiał jest wypłukiwany, a pozostają wypreparowane twardsze, odporniejsze skały. Potoki kształtują skomplikowane wąwozy, natomiast rzeki przebijają się przez masywy skalne tworząc przełomy. Dzięki takim działaniom wody powstały bardzo atrakcyjne widokowo wąwozy skalne znane z Tatr i Pienin (najbardziej znanymi jest Wąwóz Sobczański i Wąwóz Homole w Pieninach oraz Wąwóz Kraków w Tatrach), przełomy dużych górskich rzek (Dunajca w Pieninach i Popradu w Beskidzie Sądeckim) oraz pojedyncze wypreparowane skały znane z Jury Krakowsko-Częstochowskiej (np. Maczuga Herkulesa w Pieskowej Skale).
Doliny rzeczne
Duża rzeka, płynąc w otwartym terenie, prowadzi swoje wody najdogodniejszym dla siebie torem. W okresach z niskim stanem wody kształtuje jedynie dno koryta, natomiast w czasie wezbrań powodziowych rozlewa się szeroko, podmywa brzegi, czasem zmieniając przebieg koryta. Rzeka zachowuje się jak żywy organizm – podlega rytmicznym zmianom, a do swojej egzystencji potrzebuje odpowiedniej przestrzeni. Taką przestrzeń nazywamy terenem zalewowym i powinna ona pozostawać do „dyspozycji” rzeki. Człowiek może ją wykorzystywać w postaci łąk i pastwisk, ale w momencie, gdy pojawia się fala powodziowa musi oddać ją rzece. Niestety, często zdarza się, że człowiek próbuje nieumiejętnie ujarzmić rzekę, żeby zabrać dla siebie zajętą przez nią przestrzeń. Poprzez nadmierną regulację (betonowe dno, progi, wały i prostowanie koryta) próbuje wtłoczyć ją w krępujące, zbyt ciasne „ubranie”. Takie działanie często kończy się powodzią i jeszcze większymi zniszczeniami w dolnym biegu rzeki. Pamiętajmy, że rzeka potrzebuje dla siebie odpowiedniej przestrzeni – nie zabierajmy go jej przez zamianę obszarów zalewowych na tereny budowlane, zabezpieczmy tylko to co niezbędne, czyli sąsiedztwo istniejących już miejscowości. Woda się nie kurczy i w czasie powodzi musi gdzieś się rozlać. Lepiej żeby były to łąki i pastwiska niż wsie i miasta ze zwartą zabudową.